Szkoła Wydziałowa Żeńska, ul. Kazimierza Wielkiego 4 w Krośnie

Rysunek koncepcyjny fasady Szkoły Wydziałowej Żeńskiej w Krośnie, wykonany przez Wiktora Sikorskiego. Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Oddział w Sanoku, Akta Miasta Krosna 1167, sygn. 119 szkoła żeńska
Niezrealizowany projekt fasady szkolnej w widoku od ul. Pojezuickiej, wykonany przez Kazimierza Kotłowskiego, budowniczego miejskiego w grudniu 1900 roku. Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Oddział w Sanoku, Akta Miasta Krosna 1167, sygn. 119 szkoła żeńska

Okazały, piętrowy budynek z cegły, w którym dzisiaj mieści się aula Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie, wzniesiono w pierwszych latach XX wieku, przy ówczesnej ul. Pojezuickiej. Gmach szkolny stanął na miejscu siedemnasto– i osiemnastowiecznych zabudowań kolegium oraz klasztoru jezuitów krośnieńskich, domykając obwód niezachowanego kościoła, a także domów konwentu, wzniesionych wokół dawnego dziedzińca od strony północno-wschodniej. Nowo zbudowana szkoła spełniała wymogi uchwały podjętej w roku 1893 przez Radę Miasta Krosna i zobowiązującej właścicieli oraz inwestorów, aby domy przyrynkowe, a także te w pierzejach najbliższych ulic (w tym Pojezuickiej), były zabudową piętrową. Projektantem sześcioklasowej szkoły podstawowej żeńskiej (niekiedy określanej w źródłach jako szkoła ludowa) został ostatecznie Wiktor Sikorski, chociaż na etapie poszukiwania koncepcji i wstępnego projektu szkoły czynny był także Kazimierz Kotłowski, w latach 1900-1903 budowniczy miejski w Krośnie, autor planów trzykondygnacyjnego budynku, które nie zostały jednak zrealizowane. Ostatecznie, w latach 1902-1903, wzniesiono piętrową szkołę z cegły, o historyzujących elewacjach z kamiennymi zwornikami łuków okiennych oraz pasami i większymi partiami tynkowanymi, z dachem wielospadowym o połaciach pokrytych dachówką, ponadto dwoma charakterystycznymi szczytami wieńczącymi fasadę frontową od ulicy.

Przekrój poprzeczny trzykondygnacyjnego budynku szkolnego, wykonany i sygnowany przez Kazimierza Kotłowskiego, budowniczego miejskiego 18 grudnia 1900 roku. Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Oddział w Sanoku, Akta Miasta Krosna 1167, sygn. 119 szkoła żeńska
Sygnatura autorska Kazimierza Kotłowskiego na rysunkach projektowych szkoły żeńskiej. Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Oddział w Sanoku, Akta Miasta Krosna 1167, sygn. 119 szkoła żeńska

Oddanie do użytku szkoły żeńskiej nr 2 stało się w roku 1903 ostatnim aktem umieszczenia w dawnym, jezuickim kwartale miasta aż trzech szkół krośnieńskich. Od 1868 roku działała tu bowiem w wyremontowanych zabudowaniach klasztornych sześcioklasowa szkoła męska nr 1 (początkowo wraz ze szkołą żeńską), a w 1890 roku wmurowano kamień węgielny pod mającą powstać opodal Krajową Szkołę Tkacką, którą ostatecznie oddano do użytku już rok później.

Po I wojnie światowej nowa szkoła żeńska rozwijała się bardzo pomyślnie do tego stopnia, że w roku 1923 zaczęto myśleć o jej rozbudowie, polegającej na nadbudowaniu drugiego piętra. Pracami projektowymi tej rozbudowy kierowali Stanisław Bergman – architekt i upoważniony budowniczy w Krośnie oraz inż. Jan Skóra – architekt i koncesjonowany budowniczy. Elewacja drugiego piętra, które zamierzano nadbudować na dwóch istniejących kondygnacjach, zachowywała swą dotychczasową estetykę oraz dyspozycję otworów okiennych, a także dwa charakterystyczne szczyty flankujące budynek. Ostatecznie z zamiarów tych nic jednak praktycznego nie wyszło, a jedynym śladem planowanej rozbudowy jest teczka rysunków projektowych z października 1923 roku, zachowana w archiwum.

Budynek Szkoły Wydziałowej Żeńskiej w Krośnie, fot. z roku 1903
Niezrealizowany projekt rozbudowy budynku szkoły z 1923 roku, sygnowany przez Stanisława Bergmana i Jana Skórę. Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Oddział w Sanoku, Akta Miasta Krosna 1167, sygn. 119 szkoła żeńska

Po II wojnie w budynku dawnej szkoły wydziałowej żeńskiej funkcjonowały przez kilka lat klasy żeńskie Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Mikołaja Kopernika w Krośnie. Organizacja klas koedukacyjnych spowodowała, że licealistki przeniesione zostały do głównego budynku Liceum przy ul. Piotra Skargi, zaś gmach przy ul. Kazimierza Wielkiego 4 zajęła na powrót Szkoła Podstawowa nr 2. Przez kilkanaście lat w budynku tym funkcjonowało też Państwowe Studium Kulturalno-Oświatowe i Bibliotekarskie, które wyprowadziło się stąd w 1997 roku. 16 lutego 2000 roku, interesujący nas obiekt przejęła aktem notarialnym Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Krośnie, na podstawie uchwały Sejmiku Województwa Podkarpackiego. PWSZ przeprowadziła w zabytku gruntowne prace modernizacyjne i adaptacyjne, których wynikiem jest m.in. aula ze 160. miejscami siedzącymi i kompletnym wyposażeniem audiowizualnym, oddana do użytku 14 listopada 2002 roku. Decyzją A-376 z 27 sierpnia 2009 roku Podkarpacki Wojewódzki Konserwator Zabytków w Przemyślu wpisał budynek dawnej żeńskiej szkoły wydziałowej do rejestru zabytków nieruchomych wraz z historycznym układem urbanistycznym zespołu staromiejskiego Krosna.

oprac. dr Tadeusz Łopatkiewicz