22 listopada 2019 roku w auli PWSZ przy ul. Kazimierza Wielkiego 4, w ramach cyklu wykładów niepodległościowych, odbyło się spotkanie z prof. Stanisławem S. Nicieją, którego tematem był: Wrzesień 1939 – Tragedia Kresów. Współorganizatorem spotkania było Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej – Koło w Krośnie. Wykład profesora poprzedziło krótkie wystąpienie prof. Zbigniewa Barabasza – Prorektora ds. Rozwoju, który przedstawił sylwetkę, dorobek naukowy, zwłaszcza zaś dokonania edytorskie zaproszonego gościa.
Prof. Stanisław Nicieja to historyk związany z opolskim środowiskiem naukowym. Odbył staże naukowe na Lwowskim Uniwersytecie Narodowym im. Iwana Franki (1978-1979) oraz w Instytucie Historii PAN (1981-1982), następnie uzyskał liczne stypendia naukowe: Bolesława Krokowskiego w Nancy i Paryżu (1986), Fundacji Lanckorońskich w Londynie (1990-1991), Fundacji Tadeusza Zabłockiego w Londynie (1992), Polskiej Fundacji Kulturalnej w Londynie (1993). W latach 1996-2002 oraz 2005-2008 oraz 2012-2016 pełnił funkcję Rektora Uniwersytetu Opolskiego. W latach 2001-2005 sprawował mandat senatora RP z okręgu opolskiego, a w latach 1989-1993 zasiadał w Polsko-Ukraińskiej Komisji do spraw Renowacji Cmentarza Łyczakowskiego oraz zespole Odbudowy Cmentarza Orląt we Lwowie. Opublikował ponad 20 książek i kilkaset artykułów naukowych i popularnonaukowych, w większości poświęconych problematyce kultury kresów wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Wśród najważniejszych pozycji książkowych wymienić należy: Cmentarz Łyczakowski we Lwowie 1786-1986, Wrocław 1988; Cmentarz Obrońców Lwowa, Ossolineum, Wrocław 1990; Z Kijowa na Piccadilly. Wokół biografii Tadeusza Zabłockiego – Gwasza, Opole 1994; Jałta z perspektywy półwiecza, Opole 1995; Łyczaków – dzielnica za Styksem, Wrocław 1998; Tam gdzie lwowskie śpią Orlęta, Warszawa 2002; Cmentarz Łyczakowski w fotografii, Warszawa 2002; Twierdze kresowe Rzeczypospolitej. Historia, legendy, biografie, Warszawa 2006; Kresowe Trójmiasto. Truskawiec-Drohobycz-Borysław, Opole 2009; Lwowskie Orlęta. Czyn i legenda, Warszawa 2009. W publikacjach swych Prof. Nicieja próbuje przywracać pamięć o utraconych ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, ale również – co nie mniej ważne – o istotnym wkładzie Polaków w dorobek kulturalny pozostawiony na Kresach.
W roku 2012 prof. Nicieja rozpoczął edycję pomnikowej, wielotomowej publikacji: Kresowa Atlantyda. Historia i mitologia miast kresowych (do 2019 roku ukazało się już 13 jej kolejnych tomów). W roku 2015 edycja ta została wyróżniona „Nagrodą Klio” – jednym z najbardziej prestiżowych wyróżnień przyznawanych przez księgarzy i środowisko historyczne w Polsce. Profesor jest także współautorem kilku filmów dokumentalnych o Lwowie. m.in.: Orlęta Lwowskie (1990), Snem wiecznym we Lwowie (1992), Zadwórze – polskie Termopile (1993).
Niezwykle emocjonalne wystąpienie naszego Gościa, poprzedziło projekcję filmu dokumentalnego: Trzy mosty – filmu, którego prof. Nicieja jest pomysłodawcą, współautorem i narratorem. W obszernej prelekcji, stanowiącej wprowadzenie do problematyki filmu, Profesor odniósł się do dramatycznych wydarzeń, które miały miejsce w połowie września 1939 roku na południowo-wschodnich kresach II Rzeczypospolitej: w Zaleszczykach nad Dniestrem, w Kutach nad Czeremoszem i w Śniatynie nad Prutem. Trzy graniczne mosty, leżące na ówczesnej granicy Rzeczypospolitej i Królestwa Rumunii, stały się wówczas niemymi świadkami ewakuacji ponad 100 tysięcy polskich żołnierzy, licznych przedstawicieli elity kulturalno-intelektualnej, ale przede wszystkich czołowych przedstawicieli ówczesnych polskich władz, w tym Prezydenta RP – Ignacego Mościckiego, Premiera – Feliksa Sławoja Składkowskiego, Ministra Spraw Zagranicznych – Józefa Beka, Prymasa Polski – Augusta Hlonda, w końcu (co chyba najbardziej tragiczne) także Naczelnego Wodza – Marszałka Edwarda Rydza Śmigłego.
Konsekwencje wybuchu wojny i niemal równoczesnej agresji dwóch naszych sąsiadów oraz dramatycznych wydarzeń, które rozegrały się na granicy polsko-rumuńskiej, były zdaniem Profesora niezwykle brzemienne w swych skutkach. Państwo na blisko 6 lat pogrążyło się w wojnie, której skala nie była dotąd znana cywilizacji człowieka, w wyniszczającej wojnie, w której zginęło łącznie 64 miliony ludzi, w tym ponad 6 milionów obywateli polskich. Skutki tych wydarzeń okazały się niezwykle tragiczne dla losów polskiego państwa, jego cywilizacji i kultury materialnej. Polska, której granice w 1945 roku zostały przesunięte na zachód, sięgając Odry i Nysy Łużyckiej, utraciła w konsekwencji na wschodzie kilka tysięcy wsi i blisko 200 miast, niejednokrotnie bardzo ważnych ośrodków, w których przez sześć stuleci rozwijała się i tętniła polska kultura oraz obecne było intensywne życie intelektualne i naukowe.
Implikacje złożonych zjawisk związanych z II wojną światową i przesunięciem o blisko 250 km granicy państwa polskiego ze wschodu na zachód, prof. Nicieja nazywa właśnie „Tragedią Kresów”. Genezy jej upatruje w niezwykle dynamicznych i dramatycznych wydarzeniach, które w połowie września 1939 roku rozegrały się w trzech kresowych miastach w pobliżu granicy z Rumunią – jedynym sąsiadem, z którym II Rzeczypospolita utrzymywała wówczas przyjazne relacje i wiązała oczywiste nadzieje. Nadzieje te okazały się ostatecznie bezpodstawne, gdyż przedstawiciele polskiego rządu i polscy żołnierze zostali w Rumunii internowani.
Autorzy filmu Trzy mosty odwiedzają miejsca na południowo-wschodnich kresach II Rzeczypospolitej: w Zaleszczykach, Kutach i Śniatynie, próbują rekonstruować i przybliżyć dynamikę wydarzeń, zwłaszcza miedzy 12 a 17 września 1939, pokazują ich materialne ślady, wzbogacając żywą narrację unikatowymi fotografiami dokumentalnymi.
W końcowej części spotkania prof. Nicieja podjął się próby sformułowania przesłania filmu i towarzyszącego mu wykładu. Tragedia września 1939 roku i będąca jej konsekwencją tragedia kresów, powinna stać się wyraźną nauką i wskazaniem dla nas żyjących współcześnie. Wolność państwa i jego obywateli nigdy nie jest dana na zawsze, jeżeli będziemy kiedyś osamotnieni, tak jak we wrześniu 1939 roku, lub – tak jak wtedy – niewłaściwie ulokujemy nasze sojusze gospodarcze i militarne, historia może się znowu powtórzyć… Pamiętajmy o tym, zwłaszcza wtedy kiedy układamy sobie relacje z naszymi sąsiadami…
P. Ł.